جلسه اول
عصب و هر آنچه باید بدانید
سیستم عصبی موجود در بدن ما برای تبادل پیام های عصبی تمایز یافته است که این پیام ها به صورت جریان های الکتریکی قابل ثبت هستند. در واقع پیام های عصبی به صورت جریان های الکتریکی هستند که توسط سیستم عصبی حرکت داده می شوند.
بافت عصبی
هر کجا کلمه بافت را شنیدید مطمئن باشید که از چندین سلول تشکیل شده است. بافت عصبی هم از چندین سلول تشکیل شده است که به صورت کلی بافت عصبی شامل سلول های زیر است:
- سلول های عصبی (نورون)
- سلول های غیر عصبی (نوروگلیا)
یاخته های عصبی دارای 4 ویژگی مهم هستند که شامل موارد زیر است:
- یاخته های عصبی تحریک پذیر هستند.
- پیام عصبی را تولید می کنند.
- پیام عصبی را در داخل خود هدایت می کنند.
- پیام عصبی را به یک یاخته دیگر منتقل می کنند.
ساده شده این ویژگی ها این میشه که یاخته های عصبی باید بتونن تحریک بشن مثلا وقتی دست ما برید میشه یاخته های عصبی باید تحریک بشن بعد این که تحریک شدن پیام عصبی باید توسط این یاخته ها تولید بشه. بعد تولید پیام عصبی این پیام عصبی باید بتونه داخل یه یاخته حرکت داده بشه که بهش میگیم هدایت و بعد هدایت پیام عصبی باید این پیام از یه یاخته به یک یاخته دیگه منتقل بشه تا بتونه داخل بدن ما انتقال داده بشه.
- در فصل اول زیست دهم در ارتباط با سطوح سازمان دهی حیات می خوانیم که یاخته ها در کنار هم قرار می گیرند و بافت را به وجود می آورند. بافت ها هم اندام و در نهایت دستگاه تشکیل می شود.
- در عصب نیز نورون و نوروگلیا ها که سلول هستند در کنار هم قرار می گیرد و بافت عصبی را به وجود می آورند. بافت های عصبی هم در نهایت دستگاه عصبی را به وجود می آورد.
- دستگاه عصبی در بدن انسان شامل دستگاه عصبی مرکزی و محیطی می باشد.
- در دستگاه عصبی مرکزی مغز و نخاع قرار دارد.
هر یاخته عصبی یا همان نورون از سه بخش تشکیل شده است در واقع قطعا تمامی یاخته های عصبی دارای سه بخش زیر هستند.
- دندریت یا دارینه: پیام عصبی را دریافت و به سمت جسم یاخته ای می آورد.
- جسم یاخته ای: هسته در جسم یاخته ای قرار گرفته است و سوخت و ساز نورون هم در اینجا اتفاق می افتد.
- آکسون یا آسه: پیام عصبی را ازجسم یاخته ای دریافت و به سمت پایانه آکسونی می برد.
- همان طور که در شکل می بینید هر بخش یک یاخته عصبی کاملا مشخص است.
- در بدن ما سه نوع نورون وجود دارد که این شکل شبیه ساختار نورون های حرکتی می باشد.
- هسته در جسم یاخته ای قرار گرفته است.
- غلاف میلین که در شکل می بینید اطرفا آکسون را پوشانده است و هر کجا که غلاف میلین وجود دارد گره رانویه نیز مشاهده می شود.
- آکسون در نوورن حرکتی طویل تر از دندریت می باشد.
پیام عصبی بعد از این که در داخل یاخته عصبی هدایت داده شد و به پایانه آسه ای رسید از طریق این پایانه به یک یاخته دیگر انتقال داده می شود.
یاخته ای که پیام عصبی را از یک یاخته عصبی دریافت می کند نمی توانیم بگوییم قطعا یک یاخته عصبی است بلکه می تواند یکی از یاخته های زیر باشد:
- یاخته عصبی
- غده
- یاخته ماهیچه ای
در واقع متناسب با محل حرکت پیام عصبی یاخته ای که پیام عصبی را دریافت می کند مشخص می شود.
غلاف میلین و یاخته های پشتیبان
در شکل تحلیل تصویر صفحه قبل غلاف میلین را مشاهده می کنید که اطراف آکسون را پوشانده است. این غلاف میلین توسط یاخته های پشتیبان که همان نوروگلیا هستند تولید می شود. نحوه تولید غلاف میلین هم به این صورت است که یاخته های پشتیبان به دور رشته های آکسون و یا دندریت می پیچند و غلاف میلین را به وجود می آورند. به زبان ساده تر در واقع غلاف میلین همان غشای یاخته های پشتیبان است که به دور رشته های آکسون و یا دندریت می پیچد و در نهایت غلاف میلین را به وجود می آورد.
یاخته های پشتیبان در کل دارای وظایف زیر در بافت عصبی هستند:
- غلاف میلین را تولید می کنند.
- باعث افزایش سرعت هدایت پیام عصبی می شوند.
- در حفاظت و تغذیه از نورون ها نقش دارند.
- داربست هایی برای استقرار نورون ها به وجود می آورند.
- در حفظ هم ایستایی نورون ها نقش دارند.
یک بار برای همیشه نام های مختلف یاخته های بافت عصبی را به یاد داشته باشید:
غلاف میلین به صورت پیوسته اطراف رشته های آکسون و دندریت قرار نگرفته است بلکه در قسمت هایی غلاف میلین قطع می شود که به این قسمت ها گره رانویه گفته می شود. پس در هر رشته ای که غلاف میلین داریم گره رانویه نیز خواهیم داشت.
در قسمت هایی که گره رانویه وجود دارد نورون به صورت مستقیم با مایع بین یاخته ای ارتباط برقرار می کند اما در بخش هایی که غلاف میلین وجود دارد نورون با مایع بین یاخته ای مستقیما ارتباطی ندارد.
مواد و یون های موجود در مایع بین یاخته ای از طریق گره رانویه وارد نورون ها می شوند.
گفتیم که اطراف نورون را غلاف میلین می پوشاند که توسط یاخته های پشتیبان ایجاد می شود. هر یاخته پشتیبان نیز دارای یک هسته می باشد. پس در یک نورون که غلاف میلین دارد چندین هسته داریم که تعداد زیاد این هسته ها مربوط به یاخته های پشتیبان است و فقط یک هسته در نورون وجود دارد.
تعداد یاخته های پشتیبان چندین برابر تعداد نورون ها هستند.
چون بیشتر یاخته های بافت عصبی را یاخته های پشتیبان تشکیل می دهد پس بیشتر یاخته های بافت عصبی توانایی تولید و هدایت پیام عصبی را ندارند.
- غلاف میلین اطراف رشته عصبی را می پوشاند حال این رشته می تواند آکسون باشد و یا دندریت
- در واقع غلاف میلین همان غشای یاخته پشتیبان است که آنقدر طویل شده که چندین بار اطراف رشته عصبی رو می پوشاند.
- هسته یاخته پشتیبان در قسمت هایی که غلاف میلین وجود دارد به حاشیه رانده می شود.
- علاوه بر هسته یاخته های پشتیبان دارای اندامک نیز می باشند که این اندامک ها هم در قسمت خارجی غلاف میلین همانند هسته جای گرفته اند.
