جلسه دهم
دستگاه عصبی محیطی
ما در ابتدا دستگاه عصبی را به دو گروه دستگاه عصبی مرکزی محیطی تقسیم کردیم. گفتیم که دستگاه عصبی مرزی از مغز و نخاع تشکیل می شود و بخش های مختلف مغز و نخاع را مورد بررسی قرار دادیم. حال نوبت به دستگاه عصبی محیطی می رسد.
- در کل دستگاه عصبی محیطی مغز و نخاع را با قسمت های دیگر بدن مرتبط می کند.
- ما در دستگاه عصبی محیطی 31 جفت عصب نخاعی و 12 جفت عصب مغزی خواهیم داشت.
- هر عصب از مجموعه ای از رشته های عصبی تشکیل شده است که درون بافت پیودی قرار دارد.
- پس در عصب یک رشته عصبی نداریم بلکه چندین رشته عصبی داریم که در کنار هم قرار گرفته اند.
- دستگاه عصبی محیطی به دو بخش حسی و حرکتی تقسیم می شود.
- بخش حسی در آوردن پیام ها به سمت دستگاه عصبی مرکزی نقش دارد که در فصل بعدی در ارتباط با بخش سی دستگاه عصبی محیطی بیشتر خواهیم خواند.
- بخش حرکتی پیام ها را از بخش مرکزی به اندام های حرکتی مانند ماهیچه ها می برد.
- بخش حرکتی دستگاه عصبی محیطی خود به دو بخش پیکری و خودمختار تقسیم می شود که بخش پیکری در ارتباط با ماهیچه های اسکلتی است که به صورت ارادی عمل می کنند.
- تمامی اعمال بخش پیکری نیز به صورت ارادی نمی باشد به عنوان مثال انعکاس ها که در آن ماهیچه های اسکلتی درگیر می شود به صورت غیر ارادی کنترل می شود.
- بخش خودمختار نیز در ارتباط با ماهیچه های قلبی، صاف و غده ها می باشد.
بخش پیکری دستگاه عصبی محیطی: همان طور که گفته شد این بخش در ارتباط با ماهیچه های اسکلتی می باشد و فعالیت آن هم به صورت ارادی می باشد و هم به صورت غیر ارادی می باشد.
به عنوان مثال وقتی می خواهیم دست خود را بلند کنیم به صورت ارادی ان را کنترل می کنیم اما در انعکاس ها با وجود این که این ماهیچه های اسکلتی هستند که درگیر می شوند اما به صورت غیر ارادی عمل می کنیم.
اعکاس خود در واقع پاسخ سریع و ناگهانی ماهیه ها در مقابل محرک ها است. چون در انعکاس ها قشر مخ درگیر نمی شود و نیازی به پردازش اطلاعات نیست در نتیجه پاسخی سریعی صادر می شود.
به عنوان مثال وقتی که دست ما به شی داغی برخورد می کند در نتیجه این برخورد سریعا دست خود را می کشیم که این حرکت نوعی انعکاس است.
- همان طور که در این تصویر میبینیم نوعی انعکاس در حال رخ دادن است که به صورت غیر ارادی اتفاق میافتد و ماهیچه اسکلتی تحریک می شود.
- در ابتدا زمانی که دست ما به شی داغی برخورد می کند نورون حسی تحریک می شود و پیام را به سمت دستگاه عصبی مرکزی می آورد.
- بعد از این که پیام از طریق نورون حسی به نخاع آمد در ماده خاکستری نخاع این نورون حرکتی به دو انشعاب تقسیم می شود و با دو نورون رابط سیناپس برقرار می کند.
- هر یک از این نورون های رابط با یک نورون حرکتی سیناپس برقرار می کند. پس دو نورون حرکتی در این انعکاس شرکت دارد.
- یکی از این نورون های حرکتی به ماهیچه دو سر می رود و نورون دیگر به ماهیچه سه سر خواهد رفت. ماهیچه دو سر تحریک و ماهیچه سه سر استراحت خواهد کرد.
- انقباض ماهیچه دو سر باعث حرکت دست می شود. چون فعالیت ماهیچه دوسر و سه سر برعکس هم است هنگام انقباض ماهیچه دوسر باید ماهیچه سه سر استراحت کند.
- نورون رابطی که با ماهیچه سه سر در ارتباط است از نوع مهاری است و اجازه تحریک به نورون حرکتی مربوط به ماهیچه سه سر را نمی دهد.(خود نورون رابط مهاری تحریک می شود.)
بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی: بخش خودمختار دستگاه عصبی محیطی به صورت خودمختار عمل میکند! یعنی به صورت ناآگاهانه و غیر ارادی عمل می کند.
بخش خودمختار برخلاف بخش پیکری دارای فعالیت همیشگی است و ویژگی های زیر را دارد:
- کار ماهیچه های صاف، قلبی و غده ها را تنظیم می کند.
- بخش حودمختار از دوبخش هم حس ( سمپاتیک) و پادهمس حس(پاراسمپاتیک) تشکیل شده است.
- فعالیت این دو بخش معمولا بر خلاف هم است تا فعالیت های حیاتی را در شرایط مختلف تنظیم کند.
- فعالیت هایی که بخش پادهم حس انجام می دهد باعث ایجاد حالت آرامش می شود. در حالت آرامش فشار خون کم و ضربان قلب کاهش پیدا می کند.
- بخش هم حس هم در شرایط هیجانی عمل می کند. در واقع در حالت هیجانی بخش هم حس بر بخش پادهم حس غلبه می کند و بدن را در شرایط آماده باش قرار می دهد!
- به عنوان مثال هنگام مسابقه و یا وجود استرس این بخش هم حس هست که بر بخش پاد هم حس غلبه می کند.
- در کل بخش هم حس باعث افزایش فشار خون افزایش ضربان قلب و تعداد تنفس می شود. و همچنین جریان خون را به سمت ماهیچه های اسکلتی و قلب هدایت می کند.
- چون بخش هم حس جریان خون را بیشتر به سمت ماهیچه های اسکلتی هدایت می کند پس می توانیم بگوییم که بخش خودمختار نیز به صورت غیر مستقیم با ماهیچه های اسکلتی در تماس است.