جلسه هفتم
مغز
در کل مغز از سه بخش اصلی تشکیل می شود که شامل بخش های زیر است:
- مخ
- مخچه
- ساقه مغز
علاوه بر این بخش های در مغز بخش های دیگری نیز وجود دارد که در ادامه با آن ها آشنا خواهیم شد.
مخ: مخ در کل از دو نیمکره تشکیل شده است که این نیمکره ها به وسیله رابط هایی به یکدیگر ارتباط دارند. نیمکره های مخ شام نیمکره چپ و راست می باشد که در ارتباط با نیمکره های مخ به موارد زیر باید دقت کنید:
- ارتباط بین نیمکره های مخ توسط رابط های سفید رنگی به نام رابط پینه ای و سه گوش برقرار می شود.
- این رابط ها سفید رنگ هستند و از بخش های میلین دار نورون ها تشکیل می شوند.
- هنگام تشریح مغز رابط پینه ای و سه گوش قابل رویت هست.
- نیمکره های مخ اطلاعات از به صورت همزمان از تمامی بخش های بدن جمع آوری می کنند و پس از جمع آوری به پردازش این اطلاعات می پردازند.
- پردازش اطلاعات در ماده خاکستری مخ صورت می گیرد.
- هر یک از نیمکره های به صورت اختصاصی فعالیت می کنند. یعنی علاوه وظایف عمومی خود وظایف اختصاصی نیز بر عهده دارند که مختص ان نیمکره هست.
- نیمکره چپ به توانایی ریاضیات و استدلال مربوط است و نیمکره راست نیز به مهارت های هنری تخصص یافته است.
به بخش خارجی مخ قشر مخ گفته می شود. قشر مخ از چین خوردگی های وسیعی تشکیل شده است که مخ را به چند بخش تقسیم می کند.
قشر مخ از ماده خاکستری است و بخش های فاقد غلاف میلین نورون ها در قشر مخ قرار گرفته است در کل مخ به وسیله قشر مخ به 4 بخش زیر تقسیم می شود:
- لوب پس سری: کوچک ترین بخش مخ است و پیام های بینایی به ای لوب می روند.
- لوب پیشانی: بزرگ ترین بخش مخ را تشکیل می دهد و در قسمت جلویی مخ قرار دارد. از بالا و نیمرخ قابل مشاهده است.با لوب آهیانه و گیجگاهی ارتباط دارد.
- لوب آهیانه: با تمامی لوب ها دارای ارتباط است و از بالا و نیمرخ قابل مشاهده است.
- لوب گیجگاهی: علاوه بر تمامی لوب ها با مخچه نیز ارتباط دارد و از بالا قابل مشاهده نیست اما از نیمرخ دیده می شود.
یک شیار عمیق بین دو نیمکره وجود دارد که این شیار لوب ها را به دو قسمت تقسیم می کند.
همان طور که گفتیم شیار هایی در مخ وجود دارد که مخ را به چند قسمت تقسیم میکند. در بخش خارجی مخ قشر مخ را داشتیم که از ماده خاکستری تشکیل شده بود و کحل پردازش نهایی اطلاعات در مغز بود. شیار هایی که در مخ وجود دارد باعث افزایش سطح فشر مخ می شود و همین امر باعث می شود سطح بیشتری برای پردازش اطلاعات در قشر مخ وجود داشته باشد.
قشر مخ خود به سه بخش زیر تقسیم می شود:
- بخش حسی: این بخش پیام هایی را که از اندام ها می آید دریافت می کند
- بخش حرکتی: بخش حرکتی پیام ها را به سمت غده ماهیچه و اندام ها می فرستد.
- بخش ارتباطی: بین بخش حسی و حرکتی ارتباط برقرار می کند.
در کل اگر بخواهیم وظایف قشر مخ را تقسیم کنیم به شرح زیر می شود:
- پردازش نهایی اطلاعات در قشر مخ صورت می گیرد.
- نتیجه این پردازش نهایی یادگیری، تفکر و عملکرد هوشمندانه است.
ساقه مغز
ساقه مغز از سه بخش تشکیل می شود:
- مغز میانی
- پل مغزی
- بصل النخاع
اگر از بالا به پایین حرکت کنیم این بخش ها را به ترتیبی که نوشته ایم مشاهده می کنید.
مغز میانی: بالاترین بخش ساقه مغز است و در زیر آن پل مغزی قرار دارد. یاخته های عصبی که در مغز میانی وجود دارند در فعالیت های شنوایی، بینایی و حرکت دارای نقش هستند. در مغز میانی بخشی به نام برجستگی های چهارگانه نیز وجود دارد.
رمز گردانی
برای این که بهتر بتونین به یاد بسپارین میتونیم از رمز زیر استفاده کنیم:
مغز میانی = شبح
ش: شنوایی ب: بینایی ح: حرکت
پل مغزی: پل مغزی دومین بخش از کغز است که اگر از بالا به پایین بیاییم بعد از مغز میانی به پل مغزی می رسیم. در کل پل مغزی وظایف زیر را بر عهده دارد:
- تنفس
- ترشح بزاق
- اشک
رمزگردانی
خب! پل مغزی هم یه پلی هست که شبیه تاب میمونه پس:
تاب= ت:تنفس ا: اشک ب: بزاق(ترشح بزاق)
ترشح بزاق یک عمل انعکاسی هست یعنی به صورت غیر ارادی صورت می گیرد به عنوان مثال وقتی به غذا فکر میکنیم و یا بوی آن را احساس می کنیم بزاق ترشح می شود.
علاوه بر موارد گفته شده در هر بخش از فعالیت های پل مغزی مسائل مربوط به آن بخش به پل مغزی نیز مربوط می شود!
مثلا وقتی می گوییم پل مغزی در تنهفس نقش دارد پس در تنظیم زمان دم و بازدم نیز دارای نقش است.
بصل النخاع: بصل النخاع همان طور که از اسم آن نیز پیدا است متصل به نخاع است و در واقع رابط بین نخاع و مغز می باشد. البته که خود بصل النخاع جزئی از مغز است و ز نخاع محسوب نمی شود. در ساقه مغز و در کل مغز در پایین ترین قسمت قرار گرفته است و در زیر بصل النخاع ما هیچ قسمتی از مغز را مشاهده نمی کنیم.
بصل النخاع دارای نقش های زیر است:
- تنظیم تنفس( پل مغزی نیز در تنفس نقش دارد)
- ضربان قلب
- فشار خون
- مرکز برخی از انعکاس های بدن مانند سرفه و عطسه و بلع(نخاع هم مرکز برخی از انعکاس های بدن است)
- مرکز اصلی تنفس بصل النخاع است که پیام شروع دم را از طریق نورون های حرکتی صادر می کند.
- پل مغزی مدت زمان دم را تعیین می کند.
- عمل دم با رسیدن پیام تحریک توسط نورون خرکتی از بصل النخاع به ماهیچه های دمی که شامل ماهیچه دیافراگم شکم و بین دنده ای خارجی می باشد شروع می شود.
- در بصل النخاع گیرنده هایی حساس به کربن دی اکسید وجود دارد که در صورت افزایش آن و تحریک این گیرنده ها میزان تنفس افزایش پیدا میکند.
- در رگ ها نیز گیرنده هایی حساس به میزان اکسیژن وجود دارد که در صورت کاهش میزان اکسیژن این گیرنده ها تحریک و پیام هایی را به بصل النخاع می فرستند.
مخچه: در پشت ساقه مغز بخشی به نام مخچه وجود دارد که همانند مخ از دو نیمکره تشکیل شده است.
در کل مخچه دارای ویژگی های کلی زیر است:
- در وسط مخچه بخشی به نام کرمینه قرار گرفته است.
- مخچه مرکز تنظیم وضعیت بدن و تعادل است در واقع علت اصلی این که ما می توانیم در هنگام راه رفتن و بقیه مواقع تعادل خود را حفظ کنیم وجود همین مخچه است.
- برای این که مخچه بتواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد و تعادل بدن را حفظ کند نیاز دارد تا اطلاعاتی را از بخش های دیگر بدن دریافت کند. این اطلاعات از اندام های حسی مانند گوش و سایر بخش های مغز به مخچه می آید و مخچه با استفاده از این اطلاعات تعادل بدن را حفظ می کند.
- مخچه فعالیت های بدن و حرکت ماهیچه ها را در حالت های گوناگون با کمک سایر بخش های مغز و نخاع انجام می دهد.
- مجاری نیم دایره ای که در گوش قرار دارد در تعادل دارای نقش مهمی است. این مجاری اطلاعات حسی مربوط به تعادل را به مخچه ارسال می کند.
- علاوه بر مجاری نیم دایره ای چشم و ماهیچه های اسکلتی نیز پیام های حسی را برای کمک به تعادل به مخچه ارسال می کند.
- مخچه در پشت ساقه مغز و در زیر برجستگی های چهارگانه قرار گرفته است.
چون ماهیچه های اسکلتی با مخچه در ارتباط هستند پس می توانیم بگوییم که مخچه در بیشتر حرکات بدن نقش دارند.
در انعکاس ها مخچه درگیر نمی شود پس مخچه در حرکات ماهیچه های اسکلتی که توسط انعکاس به وجود می آید نقشی ندارد.
بخش خارجی مخچه نیز ماده خاکستری است و دارای بخش های بدون میلین نورون است اما ماده سفید در بخش وسط مخچه قرار دارد و بخشی به نام درخت زندگی را به وجود می آورد.
ماده خاکستری مخچه نیز با نرم شامه در ارتباط است و توسط نرم شامه تغذیه می شود.
در جلوی مخچه و پشت پل مغزی بخشی به نام بطن چهارم مشاهده می شود.
از نمایی بالایی مغز مخچه مشاهده نمی شود و ارتباط مخچه با لوب های پس سری و گیجگاهی می باشد.